Σύστημα Montessori | Μία Αντισυμβατική Γνώμη

Όταν μια αγαπητή αναγνώστρια μου πρότεινε να γράψω για το σύστημα Μοντεσσόρι θυμήθηκα πως αρχικά είχα στο μυαλό μου να αφιερώσω μια ολόκληρη ενότητα στο συγκεκριμένο θέμα. Θεωρούσα τότε πως, αφού θα έχω εντρυφήσει αρκετά στην φιλοσοφία της σχολής αυτής, θα έχω πολλά να σχολιάσω σε σχέση με αυτήν, στηριζόμενη και στις εμπειρίες μου. Τελικά, έχοντας διαβάσει (ή μάλλον ακούσει) ένα βιβλίο* [bestseller], ξεφυλλίσει ένα άλλο* [το οποίο θέλω να μελετήσω πιο σοβαρά όταν βρω χρόνο], παρακολουθήσει ένα σεμινάριο διαδικτυακά*, κι επιπλέον έχοντας μιλήσει με συναδέλφους παιδαγωγούς μα και ψυχολόγους που είχαν εμπειρία πάνω στο ζήτημα, αποφάσισα πως δεν θα ακολουθούσα ποτέ αρκετά πιστά τη μέθοδο, ώστε να είμαι σε θέση να αναλύσω την εφαρμογή της.

(* = τα αναφέρω στο τέλος του άρθρου αν σε ενδιαφέρουν)

Παρ' όλα αυτά, σκέφτηκα πως μπορώ να γράψω ένα άρθρο όπου να παραθέτω τις ενστάσεις μου αλλά και τι επιλέγω, προσωπικά, να εφαρμόσω.

Φιλοσοφία του Μοστεσσοριανού Συστήματος

Μην περιμένεις πως θα σου περιγράψω μόνο αρνητικά για την μέθοδο Μοντεσσόρι. Ίσα-ίσα, θεωρώ πως η βάση της και η πλειονότητα των διδαχών της είναι άκρως ευεργετική για την ανατροφή και την ψυχολογία των παιδιών. Τί πιο όμορφο από το να μεγαλώνεις ανεξάρτητα παιδιά; Πόσο πιο εύκολα να το καταφέρεις αυτό από το να ξεκινήσεις μεθοδικά και σταδιακά απ' όταν είναι νήπια;

Αν περιέγραφα το εκπαιδευτικό σύστημα της Μοντεσσόρι εν τάχει σε μια φίλη θα έλεγα πως είναι μια φιλοσοφία που στοχεύει στην ανεξαρτητοποίηση του παιδιού από πολύ μικρή ηλικία. Εστιάζει στην εμπειρική μάθηση, στο να υπάρχει επιλογή κατεύθυνσης και στρατηγικής, μα και στην μετάδοση γνώσης με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει την δυνατότητα το παιδί να κατακτήσει κάποια δεξιότητα μόνο του και όχι μέσω καθοδήγησης. Δεν δίνει βάση σε ηλικιακά κριτήρια για να το κατατάξει - η έμφαση δίνεται στο να ενσταλάξουμε στο παιδί πως το εμπιστευόμαστε και ότι είναι ικανό να κατακτήσει τους στόχους-ορόσημα, όταν το ίδιο είναι έτοιμο (αναπτυξιακά και συναισθηματικά).

Διαβάζοντας όλα αυτά, μπορώ να πω πως το Μοστεσσοριανό σύστημα με κέρδισε!

Οι Ενστάσεις Μου

Εμβαθύνοντας, όμως, στην πράξη αλλά και στην θεωρία, κατάλαβα πως όσο κι αν η μέθοδος αυτή προάγει την ευελιξία και την ανεξαρτησία, τελικά είναι αρκετά δογματική σε κάποια θέματα. Θα μιλήσω για τα 2-3 που μου άφησαν αρνητική αίσθηση. Προβαίνοντας σε μια γρήγορη αναζήτησή των προβληματικών της σημείων στο διαδίκτυο, διαπίστωσα πως υπάρχουν κι άλλα μα εγώ θα επικεντρωθώ σε αυτά που έκαναν εντύπωση σε εμένα - μια μητέρα που ναι μεν έχει υπόβαθρο στην εκπαίδευση, μα δεν γνώριζε περίπου τίποτα γι’ αυτή την μέθοδο.

1. Παραμύθια

Πρώτον, μου έκανε κακή εντύπωση το πόσο απόλυτη είναι η φιλοσοφία τους όσον αφορά στα παραμύθια. Πιο συγκεκριμένα, το Μοντεσσοριανό σύστημα, δεν επιτρέπει τα βιβλία όπου διαδραματίζεται οτιδήποτε εξωπραγματικό - βλέπε: ζώα που μιλάνε, παραδείγματος χάριν. Πέραν του ότι είχα ήδη πάρει ένα κάρο τέτοια βιβλία και δε με συνέφερε οικονομικά να τα ξεφορτωθώ, η μεγαλύτερη μου ένσταση αφορούσε στο κομμάτι της φαντασίας. Θεωρώ πως ένα μεγάλο κομμάτι της παιδικότητας, αναπόσπαστο θα έλεγα, είναι η φαντασία. Είναι αναπτυξιακό το ζήτημα. Δεν χρειάζεται καν να καθοδηγήσεις το παιδί προς τα εκεί - η φαντασία έρχεται από μόνη της ως φυσική εξέλιξη του εγκεφάλου. Επομένως, γιατί να το αποτρέπω συνειδητά από το παραμύθι, την φαντασία, το νοερό ταξίδι; Μου ακούγεται πολύ αυστηρό μα και ανούσιο όλο αυτό.

2. Παιχνίδι

Το ίδιο ισχύει και για το παιχνίδι - η Δρ. Μοντεσσόρι δεν πίστευε ότι το συμβολικό (ή φανταστικό) παιχνίδι βοηθάει τα παιδιά να αναπτυχθούν. Η μέθοδός της δίνει έμφαση στο να μάθει το παιδί να πλοηγείται στο πραγματικό περιβάλλον και να τελειοποιεί τις αισθητηριακές δεξιότητές του από πολύ μικρή ηλικία. Ομολογώ πως θεωρώ πολύ χρήσιμο να εφοδιάσουμε τα παιδιά μας με την ικανότητα αλλά και την αυτοπεποίθηση ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους. Μα χρειάζεται το ένα να αναιρεί το άλλο; Προσωπικά, ένιωσα λες και θα αφαιρούσα από τη ζωή του μικρού μου το αναγκαίο στοιχείο της παιδικότητας της ηλικίας του.

3. Εκπαίδευση

Τέλος, δεν θα εστιάσω στην ευρύτερη κριτική που ασκείται στη σχολή Μοντεσσόρι και θα κλείσω με το εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει, το οποίο αρκετοί χαρακτηρίζουν ως υπερβολικά δομημένο. Ενώ, λοιπόν, εμένα μου εξάπτει το ενδιαφέρον το γεγονός πως υπάρχουν διάφορες δραστηριότητες σε μια Μοντεσσοριανή τάξη, από τις οποίες το παιδί θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να ασχοληθεί με αυτή που προτιμά, για όσο χρονικό διάστημα αυτό επιθυμεί, παράλληλα αυτές είναι και οι μόνες δραστηριότητες που τους είναι διαθέσιμες. Για να σου δώσω να καταλάβεις [σε περίπτωση που δεν το έχεις ψάξει ακόμη και πέφτεις στο άρθρο προτού αρχίσεις την έρευνά σου], μια Μοντεσσοριανή τάξη έχει κάποιους πάγκους εργασίας. Κάθε πάγκος προσφέρεται για μια δραστηριότητα, χάρη στην οποία το παιδί μπορεί να αποκτήσει κάποια δεξιότητα - συνήθως έναν συνδυασμό δεξιοτήτων. Το παιδί έχει την ελευθερία να πάει σε οποιοδήποτε πάγκο θέλει και να μείνει εκεί για όση ώρα επιθυμεί. Έτσι, θα επιλέξει, θεωρητικά πάντα, το παιχνίδι το οποίο ούτε είναι τόσο δύσκολο, ώστε να φαντάζει ακατόρθωτη η κατανόηση των μηχανισμών του, ούτε είναι τόσο εύκολο, ώστε να καταντάει βαρετό. Αυτό είναι ένα πραγματικά μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου. Στη συμβατική τάξη, πάντα θα υπάρξουν τα παιδιά που είναι λίγο πιο προχωρημένα σε κάποιους τομείς κι έτσι θα αποσπάται η προσοχή τους (γιατί δεν έχει κανένα ενδιαφέρον αυτό που καλούνται να κάνουν), καθώς και τα παιδιά που έχουν κάποια 'κενά' και δεν μπορούν να ακολουθήσουν. Και οι δύο αυτές κατηγορίες μαθητών τείνουν να τα παρατάνε και σταδιακά αναπτύσσουν την πεποίθηση πως είναι ανίκανα, σε ακαδημαϊκό επίπεδο τουλάχιστον. Η προσέγγιση που ακολουθεί η Δρ. Μοντεσσόρι για να επιλύσει αυτό το σημαντικό ζήτημα είναι εξαιρετική, κατά την ταπεινή μου γνώμη. ΑΛΛΑ! Ναι, έχω "αλλά", προφανώς. Όταν το δεις αυτό στην πράξη, πιθανώς να σου κακοφανούν κάποια πράγματα.

Κατ' αρχάς, με ξενίζει η απόλυτη ησυχία που επικρατεί σε αυτή την τάξη. Μη με παρεξηγείς - με έναν ακάθιστο φασαριόζικο μικρό, μπορεί και να ήταν η ιδανική λύση για εμάς αυτό το σχολείο. Μα και πάλι... μου φαίνεται εντελώς αφύσικο και, ειλικρινά, με βάζει σε σκέψεις για το πώς ακριβώς επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο.

Μια συνάδελφος, την περίοδο που έκανε την πρακτική της, μπόρεσε να επισκεφθεί ένα βρεφονηπιακό σταθμό και μου εξιστόρησε αυτό ακριβώς: όλα δούλευαν ρολόι, η δασκάλα δεν είχε περίπου καθόλου συμμετοχή, ενώ τα παιδιά ήταν το καθένα σε ένα πάγκο και ασχολούνταν ήσυχα με την δραστηριότητά τους. Κι εκείνης της φάνηκε περίεργο και αντι-δημιουργικό όλο αυτό, αν και κατά τα άλλα εντυπωσιάστηκε με την πρώτη αίσθηση που δημιουργούσε το περιβάλλον.

Επίσης, σε ένα γκρουπ που είμαι στο Facebook, είδα τη φωτογραφία που ανέβασε πρόσφατα μια δασκάλα, που εργάζεται σε νηπιαγωγείο Μοντεσσόρι στην οποία φαινόταν να διαβάζει το βιβλίο της, ενώ στο βάθος τα παιδιά έπαιζαν ήρεμα στις γωνίες τους. Πολλοί γονείς που είδαν την φωτογραφία ενοχλήθηκαν που η δασκάλα, τόσο απροκάλυπτα, έδειχνε πως ουσιαστικά έχει αφήσει τα παιδιά μόνα τους, για να διαβάσει χαλαρά το μυθιστόρημά της λες και βρισκόταν στην παραλία. Η απάντηση κάποιων εκπαιδευτικών, από την άλλη, ήταν πως αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εφαρμόζεται σωστά το σύστημα Μοντεσσόρι - η δασκάλα δεν χρειάζεται να επεμβαίνει σχεδόν ποτέ. Δεν θα εκφέρω γνώμη πάνω σε αυτό γιατί μπορώ να κατανοήσω και την λογική και των 2 πλευρών, μα προ πάντων επειδή δεν έχω ειδικευτεί στη μέθοδο αυτή αυτό για να μπω σε τέτοιου είδους αντιπαράθεση - απλώς σου παραθέτω το γεγονός για να βγάλεις τα δικά σου συμπεράσματα.