Σύστημα Montessori | Μία Αντισυμβατική Γνώμη

Όταν μια αγαπητή αναγνώστρια μου πρότεινε να γράψω για το σύστημα Μοντεσσόρι θυμήθηκα πως αρχικά είχα στο μυαλό μου να αφιερώσω μια ολόκληρη ενότητα στο συγκεκριμένο θέμα. Θεωρούσα τότε πως, αφού θα έχω εντρυφήσει αρκετά στην φιλοσοφία της σχολής αυτής, θα έχω πολλά να σχολιάσω σε σχέση με αυτήν, στηριζόμενη και στις εμπειρίες μου. Τελικά, έχοντας διαβάσει (ή μάλλον ακούσει) ένα βιβλίο* [bestseller], ξεφυλλίσει ένα άλλο* [το οποίο θέλω να μελετήσω πιο σοβαρά όταν βρω χρόνο], παρακολουθήσει ένα σεμινάριο διαδικτυακά*, κι επιπλέον έχοντας μιλήσει με συναδέλφους παιδαγωγούς μα και ψυχολόγους που είχαν εμπειρία πάνω στο ζήτημα, αποφάσισα πως δεν θα ακολουθούσα ποτέ αρκετά πιστά τη μέθοδο, ώστε να είμαι σε θέση να αναλύσω την εφαρμογή της.

(* = τα αναφέρω στο τέλος του άρθρου αν σε ενδιαφέρουν)

Παρ' όλα αυτά, σκέφτηκα πως μπορώ να γράψω ένα άρθρο όπου να παραθέτω τις ενστάσεις μου αλλά και τι επιλέγω, προσωπικά, να εφαρμόσω.

Φιλοσοφία του Μοστεσσοριανού Συστήματος

Μην περιμένεις πως θα σου περιγράψω μόνο αρνητικά για την μέθοδο Μοντεσσόρι. Ίσα-ίσα, θεωρώ πως η βάση της και η πλειονότητα των διδαχών της είναι άκρως ευεργετική για την ανατροφή και την ψυχολογία των παιδιών. Τί πιο όμορφο από το να μεγαλώνεις ανεξάρτητα παιδιά; Πόσο πιο εύκολα να το καταφέρεις αυτό από το να ξεκινήσεις μεθοδικά και σταδιακά απ' όταν είναι νήπια;

Αν περιέγραφα το εκπαιδευτικό σύστημα της Μοντεσσόρι εν τάχει σε μια φίλη θα έλεγα πως είναι μια φιλοσοφία που στοχεύει στην ανεξαρτητοποίηση του παιδιού από πολύ μικρή ηλικία. Εστιάζει στην εμπειρική μάθηση, στο να υπάρχει επιλογή κατεύθυνσης και στρατηγικής, μα και στην μετάδοση γνώσης με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει την δυνατότητα το παιδί να κατακτήσει κάποια δεξιότητα μόνο του και όχι μέσω καθοδήγησης. Δεν δίνει βάση σε ηλικιακά κριτήρια για να το κατατάξει - η έμφαση δίνεται στο να ενσταλάξουμε στο παιδί πως το εμπιστευόμαστε και ότι είναι ικανό να κατακτήσει τους στόχους-ορόσημα, όταν το ίδιο είναι έτοιμο (αναπτυξιακά και συναισθηματικά).

Διαβάζοντας όλα αυτά, μπορώ να πω πως το Μοστεσσοριανό σύστημα με κέρδισε!

Οι Ενστάσεις Μου

Εμβαθύνοντας, όμως, στην πράξη αλλά και στην θεωρία, κατάλαβα πως όσο κι αν η μέθοδος αυτή προάγει την ευελιξία και την ανεξαρτησία, τελικά είναι αρκετά δογματική σε κάποια θέματα. Θα μιλήσω για τα 2-3 που μου άφησαν αρνητική αίσθηση. Προβαίνοντας σε μια γρήγορη αναζήτησή των προβληματικών της σημείων στο διαδίκτυο, διαπίστωσα πως υπάρχουν κι άλλα μα εγώ θα επικεντρωθώ σε αυτά που έκαναν εντύπωση σε εμένα - μια μητέρα που ναι μεν έχει υπόβαθρο στην εκπαίδευση, μα δεν γνώριζε περίπου τίποτα γι’ αυτή την μέθοδο.

1. Παραμύθια

Πρώτον, μου έκανε κακή εντύπωση το πόσο απόλυτη είναι η φιλοσοφία τους όσον αφορά στα παραμύθια. Πιο συγκεκριμένα, το Μοντεσσοριανό σύστημα, δεν επιτρέπει τα βιβλία όπου διαδραματίζεται οτιδήποτε εξωπραγματικό - βλέπε: ζώα που μιλάνε, παραδείγματος χάριν. Πέραν του ότι είχα ήδη πάρει ένα κάρο τέτοια βιβλία και δε με συνέφερε οικονομικά να τα ξεφορτωθώ, η μεγαλύτερη μου ένσταση αφορούσε στο κομμάτι της φαντασίας. Θεωρώ πως ένα μεγάλο κομμάτι της παιδικότητας, αναπόσπαστο θα έλεγα, είναι η φαντασία. Είναι αναπτυξιακό το ζήτημα. Δεν χρειάζεται καν να καθοδηγήσεις το παιδί προς τα εκεί - η φαντασία έρχεται από μόνη της ως φυσική εξέλιξη του εγκεφάλου. Επομένως, γιατί να το αποτρέπω συνειδητά από το παραμύθι, την φαντασία, το νοερό ταξίδι; Μου ακούγεται πολύ αυστηρό μα και ανούσιο όλο αυτό.

2. Παιχνίδι

Το ίδιο ισχύει και για το παιχνίδι - η Δρ. Μοντεσσόρι δεν πίστευε ότι το συμβολικό (ή φανταστικό) παιχνίδι βοηθάει τα παιδιά να αναπτυχθούν. Η μέθοδός της δίνει έμφαση στο να μάθει το παιδί να πλοηγείται στο πραγματικό περιβάλλον και να τελειοποιεί τις αισθητηριακές δεξιότητές του από πολύ μικρή ηλικία. Ομολογώ πως θεωρώ πολύ χρήσιμο να εφοδιάσουμε τα παιδιά μας με την ικανότητα αλλά και την αυτοπεποίθηση ώστε να μπορούν να ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους. Μα χρειάζεται το ένα να αναιρεί το άλλο; Προσωπικά, ένιωσα λες και θα αφαιρούσα από τη ζωή του μικρού μου το αναγκαίο στοιχείο της παιδικότητας της ηλικίας του.

3. Εκπαίδευση

Τέλος, δεν θα εστιάσω στην ευρύτερη κριτική που ασκείται στη σχολή Μοντεσσόρι και θα κλείσω με το εκπαιδευτικό σύστημα που προάγει, το οποίο αρκετοί χαρακτηρίζουν ως υπερβολικά δομημένο. Ενώ, λοιπόν, εμένα μου εξάπτει το ενδιαφέρον το γεγονός πως υπάρχουν διάφορες δραστηριότητες σε μια Μοντεσσοριανή τάξη, από τις οποίες το παιδί θα έχει τη δυνατότητα να επιλέξει να ασχοληθεί με αυτή που προτιμά, για όσο χρονικό διάστημα αυτό επιθυμεί, παράλληλα αυτές είναι και οι μόνες δραστηριότητες που τους είναι διαθέσιμες. Για να σου δώσω να καταλάβεις [σε περίπτωση που δεν το έχεις ψάξει ακόμη και πέφτεις στο άρθρο προτού αρχίσεις την έρευνά σου], μια Μοντεσσοριανή τάξη έχει κάποιους πάγκους εργασίας. Κάθε πάγκος προσφέρεται για μια δραστηριότητα, χάρη στην οποία το παιδί μπορεί να αποκτήσει κάποια δεξιότητα - συνήθως έναν συνδυασμό δεξιοτήτων. Το παιδί έχει την ελευθερία να πάει σε οποιοδήποτε πάγκο θέλει και να μείνει εκεί για όση ώρα επιθυμεί. Έτσι, θα επιλέξει, θεωρητικά πάντα, το παιχνίδι το οποίο ούτε είναι τόσο δύσκολο, ώστε να φαντάζει ακατόρθωτη η κατανόηση των μηχανισμών του, ούτε είναι τόσο εύκολο, ώστε να καταντάει βαρετό. Αυτό είναι ένα πραγματικά μεγάλο πλεονέκτημα αυτής της μεθόδου. Στη συμβατική τάξη, πάντα θα υπάρξουν τα παιδιά που είναι λίγο πιο προχωρημένα σε κάποιους τομείς κι έτσι θα αποσπάται η προσοχή τους (γιατί δεν έχει κανένα ενδιαφέρον αυτό που καλούνται να κάνουν), καθώς και τα παιδιά που έχουν κάποια 'κενά' και δεν μπορούν να ακολουθήσουν. Και οι δύο αυτές κατηγορίες μαθητών τείνουν να τα παρατάνε και σταδιακά αναπτύσσουν την πεποίθηση πως είναι ανίκανα, σε ακαδημαϊκό επίπεδο τουλάχιστον. Η προσέγγιση που ακολουθεί η Δρ. Μοντεσσόρι για να επιλύσει αυτό το σημαντικό ζήτημα είναι εξαιρετική, κατά την ταπεινή μου γνώμη. ΑΛΛΑ! Ναι, έχω "αλλά", προφανώς. Όταν το δεις αυτό στην πράξη, πιθανώς να σου κακοφανούν κάποια πράγματα.

Κατ' αρχάς, με ξενίζει η απόλυτη ησυχία που επικρατεί σε αυτή την τάξη. Μη με παρεξηγείς - με έναν ακάθιστο φασαριόζικο μικρό, μπορεί και να ήταν η ιδανική λύση για εμάς αυτό το σχολείο. Μα και πάλι... μου φαίνεται εντελώς αφύσικο και, ειλικρινά, με βάζει σε σκέψεις για το πώς ακριβώς επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο.

Μια συνάδελφος, την περίοδο που έκανε την πρακτική της, μπόρεσε να επισκεφθεί ένα βρεφονηπιακό σταθμό και μου εξιστόρησε αυτό ακριβώς: όλα δούλευαν ρολόι, η δασκάλα δεν είχε περίπου καθόλου συμμετοχή, ενώ τα παιδιά ήταν το καθένα σε ένα πάγκο και ασχολούνταν ήσυχα με την δραστηριότητά τους. Κι εκείνης της φάνηκε περίεργο και αντι-δημιουργικό όλο αυτό, αν και κατά τα άλλα εντυπωσιάστηκε με την πρώτη αίσθηση που δημιουργούσε το περιβάλλον.

Επίσης, σε ένα γκρουπ που είμαι στο Facebook, είδα τη φωτογραφία που ανέβασε πρόσφατα μια δασκάλα, που εργάζεται σε νηπιαγωγείο Μοντεσσόρι στην οποία φαινόταν να διαβάζει το βιβλίο της, ενώ στο βάθος τα παιδιά έπαιζαν ήρεμα στις γωνίες τους. Πολλοί γονείς που είδαν την φωτογραφία ενοχλήθηκαν που η δασκάλα, τόσο απροκάλυπτα, έδειχνε πως ουσιαστικά έχει αφήσει τα παιδιά μόνα τους, για να διαβάσει χαλαρά το μυθιστόρημά της λες και βρισκόταν στην παραλία. Η απάντηση κάποιων εκπαιδευτικών, από την άλλη, ήταν πως αυτό ακριβώς συμβαίνει όταν εφαρμόζεται σωστά το σύστημα Μοντεσσόρι - η δασκάλα δεν χρειάζεται να επεμβαίνει σχεδόν ποτέ. Δεν θα εκφέρω γνώμη πάνω σε αυτό γιατί μπορώ να κατανοήσω και την λογική και των 2 πλευρών, μα προ πάντων επειδή δεν έχω ειδικευτεί στη μέθοδο αυτή αυτό για να μπω σε τέτοιου είδους αντιπαράθεση - απλώς σου παραθέτω το γεγονός για να βγάλεις τα δικά σου συμπεράσματα.

Επιπροσθέτως, κατανοώ και επικροτώ την λογική να μάθουν τα παιδιά να είναι ανεξάρτητα και να βρίσκουν μόνα τους τις απαντήσεις. Ωστόσο, έρευνες στον εκπαιδευτικό και ψυχολογικό τομέα συνεχώς καταλήγουν πως οι σχέσεις έχουν το μεγαλύτερο αντίκτυπο στην εξέλιξη ενός ανθρώπου - η σχέση που θα διαμορφώσει, λοιπόν, το παιδί με την δασκάλα ή τον δάσκαλό του βαραίνει περισσότερο σε σχέση με την εκπαιδευτική μέθοδο που ακολουθείται. Το ίδιο ισχύει και όταν γίνεται σύγκριση ανάμεσα σε ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις - καμία δεν υπερτερεί της άλλης - μα αυτό που πάντα παίζει καθοριστικό ρόλο για την έκβαση της θεραπείας είναι ο βαθμός της επικοινωνίας και η στενότητα του δεσμού ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο. Αυτό που θέλω να πω είναι πως φοβάμαι ότι με την υπερβολική έμφαση στην αυτονομία, ίσως χάνεται η σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού και παιδιού που, τελικά, ενδέχεται να είναι πολύ πιο ουσιαστική για την αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία του από το να το μαθαίνει να εξερευνά μόνο του, να παίζει αποκλειστικά με ρεαλιστικά παιχνίδια, και να αυτο-εκπαιδεύεται σε μαθήματα ζωής.

Τέλος, όπως προτείνεται και για το παιχνίδι στο σπίτι, σε ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο Μοντεσσόρι, τα παιχνίδια επιβάλλεται να χρησιμοποιούνται με τον προκαθορισμένο τρόπο. Δεν επιτρέπεται να συνδυαστούν με κανένα άλλο παιχνίδι ή αντικείμενο, ούτε να λειτουργήσουν ως κομμάτι κάποιου φανταστικού παιχνιδιού. Δεν θα πω πως αυτή η μέθοδος «σκοτώνει» τη δημιουργικότητα όπως έχω ακούσει να λένε. Θα πω, όμως, πως σίγουρα την περιορίζει σε μεγάλο βαθμό κατά τη γνώμη μου.

---

Ξέρω πως είναι της μόδας το σύστημα Μοντεσσόρι και πιθανώς πολλοί από τους αναγνώστες αυτού του άρθρου μπορεί να θεωρήσουν άστοχες τις παρατηρήσεις μου. Είναι από τις μόδες οι οποίες κατά βάση έχουν θετικό αντίκτυπο - δεν χρησιμοποιώ την λέξη υποτιμητικά. Ωστόσο, μέχρι στιγμής δεν έχω βρει μια φιλοσοφία, ένα σύστημα, ή μια προσέγγιση που να μην της λείπει κάτι - που να μην έχει και κάποια μειονεκτήματα. Ως ψυχοθεραπεύτρια έχω εκπαιδευτεί πάνω στην Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία, την οποία ασπάζομαι για ποικίλους λόγους αλλά πολύ γρήγορα, στο ξεκίνημα της πορείας μου στον κλάδο, παρατήρησα πως, όσα κι αν είναι τα θετικά της, δεν είναι μια προσέγγιση που ταιριάζει σε όλους - όχι, τουλάχιστον - σε όλες τις περιστάσεις. Επομένως, έχω επιλέξει συνειδητά να χρησιμοποιώ μια συνθετική προσέγγιση, την οποία διαμορφώνω ανάλογα με της ανάγκες του εκάστοτε θεραπευόμενου αλλά και του σταδίου της θεραπείας στο οποίο βρίσκεται. Το ίδιο, λοιπόν, ισχύει και με το Μοντεσσόρι. Δεν είναι πανάκεια. Δεν προσφέρει εγγυήσεις. Και δεν εφαρμόζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα παιδιά. Ίσως το απόλυτο σύστημα του να ήταν καλό για τον γιο μου, τον οποίο θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις και λίγο «ατίθασο», μα δεν ταιριάζει σε εμένα - και αυτό αυτόματα σημαίνει πως δεν θα μπορέσω να υποστηρίξω την εφαρμογή του, πιθανώς να μην καταφέρω να επιμείνω, και αυτό θα ήταν χειρότερο.

Επιλεκτική Εφαρμογή

Στο σπίτι έχω επιλέξει να εφαρμόσω τη φιλοσοφία της αυτονομίας, όσο αυτή δεν απειλεί την ακεραιότητα του Ανάσταση. Δηλαδή, προσπαθώ, όσο μεγαλώνει και επικοινωνεί καλύτερα, να τον ενθαρρύνω να αναλαμβάνει κάποια πράγματα, όπως το να μαζεύει ο ίδιος τον χαμό που έχει δημιουργήσει στην κουζίνα, αν θέλει, π.χ., να πάει να παίξει κάπου αλλού.

Ο Κύβος Δραστηριοτήτων Μας

Φροντίζω επίσης αρκετά από τα παιχνίδια του να προάγουν την εκμάθηση αισθητηριακών δεξιοτήτων. Έτσι είναι φτιαγμένα από ξύλο, όπως συμβουλεύει η Δρ Μοντεσσόρι, και η χρήση τους προωθεί την ενίσχυση της αφομοίωσης γνώσεων μέσω εμπειρίας. Η αλήθεια είναι πως υπάρχουν ένα σωρό ιδέες για παιχνίδια που μπορείς να φτιάξεις στο σπίτι μόνη σου με απλά, καθημερινά υλικά (δες Pinterest!) αλλά θα σου έλεγα ψέματα αν δήλωνα πως έκανα τον κόπο. Αντ' αυτού, αγόρασα κάποια ξύλινα παιχνίδια από γνωστά μαγαζιά παιχνιδιών και αναλώσιμων ειδών (ένα εκ των οποίων βλέπεις στην εικόνα - μας το έκαναν δώρο και το λάτρεψε ο μικρός - αν πατήσεις την φωτό μεταφέρεσαι στο μαγαζί που το έχει). Ταυτόχρονα, έκανα μια συνδρομή σε μια εταιρία με παιχνίδια αυτής της φιλοσοφίας, η οποία μου έστελνε ένα κουτί ανά δυο μήνες με διάφορα παιχνίδια (ξύλινα και υφασμάτινα στην πλειοψηφία τους) που ήταν τα πιο κατάλληλα για την ηλικία του! Έτσι δεν χρειαζόταν να φτιάχνω εγώ πράγματα (που χρόνος κι διάθεση μες την αϋπνία μου για καλλιτεχνίες;;), ούτε να αναρωτιέμαι αν ήταν ταιριαστά για το εκάστοτε στάδιο που περνούσε. Από την άλλη, αν εσύ έχεις όρεξη και χρόνο, μαζί με τα παιχνίδια στέλνουν και κάρτες που προτείνουν εξτρά πράγματα που μπορείς να δημιουργήσεις κι εσύ στο σπίτι. Το καταευχαριστήθηκα, και αν και έχω κάνει παύση τελευταία, έχω κάθε πρόθεση να επιστρέψω στην συνδρομή μου!

Επιπροσθέτως, προσέχω να υπάρχει μια τάξη μέσα στην αταξία του σπιτιού. Το κάθε πράγμα έχει τη θέση του και ο Αναστάσης γνωρίζει πλέον ποια είναι αυτή. Στις ημέρες που έχει διάθεση να είναι συνεργάσιμος -τις περισσότερες μέρες ευτυχώς- θα μαζέψει τα πράγματα και πολύ συχνά, μάλιστα, θα τα τοποθετήσει και στην κατάλληλη θέση. Το ποτηράκι του με το νερό, για παράδειγμα, ξέρει πού θα το βρει και, ενώ θα το μεταφέρει και σε άλλα δωμάτια, όταν του ζητήσω να το βάλει στην θέση του, πάντα το επιστρέφει στο τραπεζάκι του.

Είναι πολύ ωραίο, επίσης, που ξέρει να σκουπίζει το τραπέζι όπου τρώει το φαγητό του πριν ξεκινήσει το γεύμα του ή όταν έχει γεμίσει νερά. Η αλήθεια είναι πως δεν το κάνουμε κάθε φορά αυτό, μα τώρα που το γράφω, σκέφτομαι να το εντάξω στη ρουτίνα του.

Α, ένα άλλο που κάνω από τότε που ήταν ΠΟΛΥ μικρούλης, ούτε ενός, είναι να του δίνω επιλογές. Τότε, τις έδινα σχετικά με το τι βιβλίο θα διαβάσουμε και πάντα είχε γνώμη. Τώρα θα διαλέξει σε ποιο δωμάτιο θα κάτσουμε, τι παιχνίδι θα παίξουμε, ποια διαδρομή θα κάνουμε στη βόλτα μας, κ.ο.κ.

Τρελαίνεται να με «βοηθάει» να ποτίσουμε τα φυτά, συμμετέχει στην προετοιμασία του μπάνιου του, και χρησιμοποιεί κουτάλι και πιρούνι από το πρώτο έτος (από 18 μηνών του έχω δώσει κανονικό κουτάλι και πιρούνι, κι ας φοβούνται όλοι οι γύρω πως θα πληγωθεί με το πιρούνι - μια χαρά το χειρίζεται!). Έχει πολλή πλάκα να τον βλέπεις να βουρτσίζει ο ίδιος τα δόντια του, κάτι το οποίο κάνει τουλάχιστον από 14 μηνών (έχω βίντεο ντοκουμέντο!).

Τέλος, προσπαθώ να του προσφέρω όσες ευκαιρίες γίνεται -και αντέχω- ώστε να έρχεται σε επαφή με τη φύση - ακόμη κι αν υπάρχουν περιορισμοί, όπως με το να του πάρω αμμοδόχο για να παίζει με χώματα και χαλίκια κι ας μην μπορούμε να είμαστε παραλία καθημερινά (δες σχετικό μου άρθρο που συμπεριλαμβάνει το παιχνίδι που αναφέρω ΕΔΩ). Τον αφήνω να εξερευνά και προσπαθώ να μην κάνω θέμα για την βρομιά, τους λεκέδες, ή τον χαμό που θα επωμιστώ εγώ να μαζέψω στο τέλος. Έχω βέβαια έναν ενδοιασμό για το αν είναι Μοντεσσοριανό όλο αυτό αφού δεν θεωρείται δομημένη ασχολία... άρα πιθανώς να μην είναι της φιλοσοφίας του συγκεκριμένου συστήματος.

Επίλογος

Όπως βλέπεις, παρά την επιλογή μου να μην εφαρμόσω με συστηματικότητα τη μέθοδο που προωθεί η Μοντεσσοριανή σχολή, ασπάζομαι μέρος των διδαχών της και τις ακολουθώ όσο καλύτερα μπορώ. Αυτό που προσπαθώ να πω είναι: ό,τι κι αν επιλέξεις να ακολουθήσεις, μην ξεχνάς πως το ένστικτό σου είναι ο καλύτερος οδηγός και πως αυτό το σύστημα δεν έχει να κάνει μόνο με τα παιδιά και κατά πόσο τους ταιριάζει αλλά και με τους φροντιστές οι οποίοι θα κληθούν να το βάλουν σε εφαρμογή. Τι νόημα θα έχει αν εφαρμόζεις μια μέθοδο με μισή καρδιά, γιατί διαφωνείς σε κάποια σημεία. Επομένως, δώσε στον εαυτό σου το ΟΚ, αν κι εσύ βρεθείς σε θέση όπου δεν συμφωνείς με την φιλοσοφία της Μοντεσσόρι στο 100%, να παρεκκλίνεις και να πράξεις ανάλογα με της ανάγκες του παιδιού μα και του οικογενειακού συνόλου. Διάβασε και ενημερώσου όσο θες, μα μη ξεχάσεις στο τέλος να ακούσεις την ανάγκη του παιδιού αλλά και τη δική σου - εκεί κρύβεται το μυστικό της ιδανικής ανατροφής!

---

*Βιβλία / Σεμινάρια σχετικά με την Μέθοδο που Διάβασα/Παρακολούθησα

Το βιβλίο Μοντεσσόρι που διάβασα/άκουσα (και θεωρώ όντως πολύ καλό) είναι το "Μοντεσσόρι στο σπίτι με το μικρό παιδί (1-3 ετών)" (της Simone Davies).

Το βιβλίο που έχω πάρει και έχω καταφέρει μόνο να ξεφυλλίσω μέχρι στιγμής μα φαίνεται αξιόλογο είναι το "How To Raise An Amazing Child the Montessori Way, 2nd Edition" (Seldin Tim) - αλλά διατίθεται μόνο στα αγγλικά.

Το σεμινάριο που είδα θα το βρεις στο SkillShare, επίσης στα αγγλικά. Στον σύνδεσμο που σου έχω ΕΔΩ προσφέρεται 2 βδομάδες (ενίοτε και 4!) συνδρομή χωρίς χρέωση. Είναι σίγουρα αρκετές για να το παρακολουθήσεις. Επειδή όμως σε πάει στο μάθημα που διδάσκω εγώ (γι' αυτό και έχω δικαίωμα να σου κάνω αυτή την προσφορά), θα πρέπει εσύ να ψάξεις το μάθημα. Μπες, λοιπόν, χρησιμοποιώντας αυτόν τον σύνδεσμο αλλά μετά πήγαινε στην αναζήτηση όπου θα βάλεις τον παρακάτω τίτλο:

Σεμινάριο: Education of the Senses according to the Montessori Method

Εισηγήτρια: Karin Gnaore