Η Μητρότητα ως Ταυτότητα: Όταν...χάνεται η μπάλα!

Προχτές είδα μια ανάρτηση με την παρακάτω εικόνα σε γκρουπ μαμάδων στο Facebook που με έβαλε σε σκέψεις.

Αρχικά, σκέφτηκα πόσο αληθινό είναι το μήνυμά της. Μετά αναλογίστηκα πώς μπορεί να νιώθει μια πρώτη-φορά-έγκυος που της το λένε αυτό - το είχα ακούσει κι εγώ. Κατάλαβα πως έχει να κάνει με το πόσο έτοιμη νιώθει μια γυναίκα γι’ αυτή την ευθύνη, πόσο συνειδητοποιημένη μπορεί να είναι, και πάνω απ’ όλα ποια μαμά και με ποιο τρόπο της το λέει. Εμένα για παράδειγμα, η κοπέλα που μου είπε κάτι παρόμοιο είναι πολύ καλή φίλη, με θετική πρόθεση, και μια μαμά που θαυμάζω, οπότε δε με ενόχλησε. Άλλες έγκυες εκλαμβάνουν μια τέτοια αντίδραση ως απόρριψη του τι βιώνουν (και αλήθεια, γιατί πρέπει κάθε φορά το συναίσθημα του ενός να προσμετράται με βάση αυτό κάποιου άλλου για να εκτιμηθεί η αξία και το μέγεθος που θα «έπρεπε» να του αποδίδεται;;) ή ακόμη και εκφοβισμό - ανάλογα με το πως και ποιος το λέει πάντα.

Αυτό όμως που με ενέπνευσε να γράψω αυτό το άρθρο ήταν τα σχόλια που είδα από κάτω. Χτες, λοιπόν, όπως άνοιξα πάλι την εφαρμογή, μου ξανά-εμφάνισε αυτή την ανάρτηση, δίνοντάς μου τη δυνατότητα να ικανοποιήσω την περιέργεια μου για το πως θα αντιδρούσαν άλλες νυν ή μέλλουσες μητέρες. Οι περισσότερες το πήραν χιουμοριστικά. Ήταν ήδη μαμάδες και ήξεραν ΑΚΡΙΒΩΣ τι εννοεί η εικόνα. Γράφοντας τις δικές τους εντυπώσεις για τις δυσκολίες της μητρότητας, με την έλλειψη του ύπνου να είναι βασική «παρενέργεια» (ΘΑ ΣΥΜΦΩΝΗΣΩΩΩ!), κάποιες άλλες φάνηκε να ενοχλούνται, με επίκεντρο μια κοπέλα η οποία δεν έχει [ακόμη;] αποκτήσει μωρό και στην οποία αφιερώνω, με αγάπη, αυτό το άρθρο (αν και απευθύνομαι προς πάσα κατεύθυνση).

Διαβάζοντας τις αντιδράσεις των υπόλοιπων γυναικών, έγραφε, άρχισε να φοβάται στη σκέψη να κάνει δικό της παιδί. Ούτε λίγο, ούτε πολύ, μετά από συζήτηση με κάποιες μητέρες, και την συντάκτρια της ανάρτησης, κατέληξε να λέει πως αντιλαμβάνεται ότι η άφιξη ενός μωρού καταστρέφει τη ζωή μιας γυναίκας. Της απάντησαν πως αυτό που κατάλαβε από τις χιουμοριστικές αντιδράσεις είναι «ακραίο» και πως οι μαμάδες που απαντούσαν έκαναν πλάκα. Η συζήτηση εξελίχθηκε σε μια μικρή αντιπαράθεση όπου η μια πλευρά υποστήριζε πως είναι τρομακτικό και καταστροφικό (απ’ ότι φαίνεται στην ίδια) να κάνεις παιδί, ενώ η άλλη προσπαθούσε να υπερασπιστεί τη δόλια μητρότητα και την χαρά που αυτή συνεπάγεται.

Εγώ πάλι, συμφώνησα σε σημεία και με τις δύο πλευρές. Αντιλήφθηκα τον προβληματισμό της κοπέλας, όσο και των μαμάδων που της απαντούσαν. Μα η απάντησή που θα της έδινα εγώ θα ήταν κάπως διαφορετική.

Ας το πάρουμε από την αρχή. Πολλές γυναίκες που έχουν αναλάβει τον ρόλο της μαμάς, άθελά τους πλέον βλέπουν τον κόσμο μέσα από τον φακό της μητρότητας. Τι εννοώ; Πολύ απλά, για πολλές από εμάς, η μητρότητα έδωσε άλλη πνοή, ή μάλλον άλλο νόημα στη ζωή μας. Είναι ένα δώρο για το οποίο είμαστε ευγνώμων κάθε μέρα (όσο δύσκολη κι αν ήταν αυτή). Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, παρατηρώ πως αρκετές μητέρες ξεχνούν πως δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι, δεν έχουμε τις ίδιες ανάγκες, ούτε τις ίδιες αντοχές, ούτε παρόμοιους στόχους στη ζωή που θα μας έκαναν ευτυχισμένους. Με λόγια απλά, ξεχνάμε πως η μητρότητα δεν θα ήταν βάλσαμο για την καθεμία από εμάς. Έχω αρχίσει να καταλαβαίνω πως για την μαμά που νιώθει την απέραντη χαρά μέσα από αυτόν τον ρόλο, ίσως είναι και προσβλητικό έστω και να υπονοήσει κάποια άλλη γυναίκα πως δεν είναι ευτυχισμένη ως μαμά ή ότι δεν συμπαθεί καν τα παιδιά και δεν θα «υποβάλλει» τον εαυτό της σε όλο αυτό. Της ταράζει το είναι της γιατί πλέον έχει ταυτιστεί τόσο με αυτόν τον ρόλο που ίσως μια γυναίκα που δεν εκτιμάει την μητρότητα το ίδιο να την κάνει να νιώθει άβολα – «αν δεν είμαι μαμά, κι αν αυτό δεν είναι το πιο σημαντικό λειτούργημα, τότε τί είμαι;», αναρωτιέται.

Κατά την γνώμη μα και την επαγγελματική εμπειρία μου, ο λόγος που υποστηρίζει τόσο σθεναρά αυτή η γυναίκα την επιλογή της είναι από μόνος του ενδεικτικός πως και η ίδια μέσα της παλεύει να εξισορροπήσει την ευτυχία με την δυσκολία που την συνοδεύει. Άλλο το να εξηγήσεις πως όλα λέγονται με διάθεση χιούμορ για να ελαφρώσεις την ατμόσφαιρα [αν παρεξηγήθηκαν τα λεγόμενά σου] και άλλο να μπεις στη διαδικασία να έρθεις σε αντιπαράθεση για να υποστηρίξεις τον θεσμό της γονεϊκότητας όταν μια γυναίκα δείχνει να βλέπει μόνο τα αρνητικά σε αυτόν. Δεν θίγει την επιλογή σου, ούτε σε καθιστά ασήμαντη επειδή η ίδια δεν αποδίδει την αξία που εσύ δίνεις στο να είσαι μητέρα. Και δεν νομίζω πως περίμενε εσένα ή εμένα η Ελλάδα να μπούμε στα social media να μιλήσουμε για τα προτερήματα της μητρότητας ώστε να λύσει το πρόβλημα της υπογεννητικότητάς της. Δε λέω να αφήσουμε την κοπέλα να πιστέψει πως όλες η μαμάδες είναι δυστυχισμένες αν η ανάρτηση και τα σχόλια που έγιναν από κάτω μπορεί να ήταν όντως παρεξηγήσιμα. Μα όσο επιμένει πως αυτό «διαβάζει» από τα σχόλια των άλλων γυναικών, μήπως - λέω μήπως - να αναλογιστούμε και την δική της πλευρά και τους λόγους που αντιλαμβάνεται έτσι τα πράγματα αντί να εμμένουμε στην υπεράσπιση του εγωισμού μας; Αντί, δηλαδή, να προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε τις δικές μας επιλογές και να τις ανυψώσουμε γιατί μόνο έτσι νιώθουμε σημαντικές;

Αν προσπαθήσουμε να μπούμε στη θέση αυτής της γυναίκας - να την κοιτάξουμε βαθιά και χωρίς διάθεση να κρίνουμε – κι αν βάλουμε στην άκρη την προσωπική μας υπερευαισθησία που μας κάνει ανασφαλείς και εύθικτους (πραγματικά, δεν έχουν ΟΛΑ να κάνουν με εμάς κι αυτό είναι θετικό!), ίσως να συναισθανθούμε τον φόβο της μα και μια κρυφή ελπίδα. Μια γυναίκα που μπαίνει στη διαδικασία να κάνει εκτενή συζήτηση με μαμάδες περί μητρότητας δείχνει πως, αν και έχει προφανείς ενδοιασμούς, της περνάει από το μυαλό το ενδεχόμενο να μείνει έγκυος. Το ερώτημα είναι το που και το γιατί κολλάει. Μπορεί να βρίσκει δικαιολογία μέσα απ’ όλο αυτό γιατί στην πραγματικότητα δεν θέλει να κάνει παιδιά μα ενδεχομένως αισθάνεται πίεση από τον άντρα της, από τους γονείς, ή από την κοινωνία που θα την θεωρήσει άχρηστη [λες και ο μόνος λόγος ύπαρξης των γυναικών είναι να γεννοβολήσουν και να μεγαλώσουν παιδιά]. Μπορεί, αντιστρόφως, να έχει νιώσει ένα κάλεσμα εσωτερικό προς την μητρότητα μα να προβληματίζεται για το κατά πόσο αυτό είναι προτεραιότητα για την ίδια – θα ταίριαζε άραγε με τις υπόλοιπες ανάγκες και αξίες της χωρίς να την περιορίζει και να της γεννήσει απωθημένα;

Επιστρέφοντας στο παράδειγμα μας, όταν αυτό που καταλαβαίνει η πρωταγωνίστρια μας από τα σχόλια των μαμάδων είναι πως η μητρότητα σού καταστρέφει τη ζωή, παρά το γεγονός ότι της εξηγούν πως ήταν χιούμορ - πως τα πράγματα είναι δύσκολα μα τουλάχιστον αντισταθμίζονται (αν δεν κατατροπώνονται) από τις στιγμές απόλυτης ευτυχίας - τότε αυτό κάτι λέει. Η γυναίκα είναι αρνητικά προσκείμενη προς το σπορ. Και αυτό ΔΕΝ είναι κακό. Προσωπικά δεν την κρίνω. Ίσα-ίσα, την θαυμάζω που έχει αυτή την ανησυχία και της εύχομαι να συνεχίσει την αναζήτηση χωρίς ταμπού και να υποστηρίξει όποιο μονοπάτι καταλήξει πως την εκφράζει καλύτερα. Γιατί έτσι δημιουργείται μια μαμά με ενσυναίσθηση – ή - έτσι σώζεται ένα παιδί από μια δυστυχισμένη ζωή.

Γνωρίζω αρκετές μητέρες που είναι λες και έγιναν μανάδες από σπόντα… ως φυσική εξέλιξη των πραγμάτων… ως κάτι που κάθε ζευγάρι κάνει κι επομένως θα έκαναν και οι ίδιες. Δεν θα τις χαρακτήριζες και ιδιαίτερα συνειδητοποιημένες, ούτε έτοιμες να κάνουν παιδί. Ξέρω άλλες τόσες που ιδανικά δεν θα ήθελαν καν να αναλάβουν αυτή την ευθύνη μα, είτε το αντιλαμβανόντουσαν είτε όχι, ένιωσαν πίεση να αναπαραχθούν και ενέδωσαν. Για όλες αυτές τις κατηγορίες μανάδων δεν υπονοώ πως είναι κακές στον ρόλο τους - αρκετές από αυτές είναι πέρα για πέρα αξιόλογες και θαυμαστές ως γονείς - αλλά σίγουρα τους έχει στοιχίσει.

Θυμάμαι καθαρά το πρώτο μου περιστατικό όταν έκανα πρακτική για να πάρω το πτυχίο ψυχολογίας - μια γυναίκα δυστυχισμένη μέσα τον γάμο της, ήδη μητέρα σε ένα παιδί, και έγκυος στο δεύτερο, να θέλει μέσα σε λίγες συνεδρίες να την βοηθήσω να αποφασίσει αν θα ήταν καλύτερο να το κρατήσει ή να το ρίξει. Στην ουσία ήθελε να αποφασίσω εγώ για εκείνη (κάτι που όμως δεν γίνεται στην ψυχοθεραπεία). Ήταν τόσο ξεκάθαρο πως το πραγματικό της θέλω ήταν τόσο κουβαριασμένο ανάμεσα στα ιδανικά του συζύγου της, την αποδοκιμασία των γονιών της που δεν ενέκριναν μια πιθανή άμβλωση και σίγουρα ούτε ένα διαζύγιο, την κοινωνία που αδυνατεί να κάνει διαχωρισμό με βάση την κάθε περίπτωση και απλά κατακρίνει δεξιά και αριστερά την όποια γυναίκα αποφασίσει να κάνει έκτρωση, αλλά και ανάμεσα στα δικά της κατάλοιπα αυτό-μίσους, αυτό-μαστιγώματος, και μιας γενικής αρνητικής αυτοεικόνας. Δεν θα σου πω τί αποφάσισε. Άλλωστε ποτέ δεν μου ανακοίνωσε την απόφαση της. Όταν έκλεισε το πρώτο τρίμηνο απλά σταμάτησε τις συνεδρίες όπως είχε σχεδιάσει - είτε θα το κρατούσε είτε θα ήταν η τελευταία της ευκαιρία να το «ρίξει» (ενδιαφέρουσα η χρήση του συγκεκριμένου ρήματος αλλά αυτή η ανάλυση θα αποτελούσε θεματολογία για άλλο μπλογκ).

Αυτό που θα πω, είναι πως λυπήθηκα εμάς τις γυναίκες για την πίεση που δεχόμαστε. Ακόμη πιο λυπηρό βρίσκω το γεγονός ότι εμείς οι ίδιες διαιωνίζουμε το πρόβλημα λόγω προσωπικών ανασφαλειών καλά κρυμμένων κάτω από έναν μανδύα αξιών, αγάπης για τα παιδιά, εκτίμησης για τη ζωή, και πάει λέγοντας. Αυτό που ξέρω είναι πως όσο πιο καλά νιώθει κανείς με τον εαυτό του και με τις επιλογές του, τόσο λιγότερο νιώθει την ανάγκη να τον ή τις υποστηρίξει.

Αν απαντούσα, λοιπόν, εγώ στην κοπέλα αυτή θα της έλεγα να εξετάσει το ενδεχόμενο να μην την εκφράζει η γονιμοποίηση και, αν ισχύει κάτι τέτοιο, να απελευθερώσει τον εαυτό της από οποιαδήποτε ενοχή ότι δεν επιτελεί το έργο της ως γυναίκα, ή πως θίγει άλλες ‘μανούλες’, ή ότι δεν έχει σκοπό η ζωή της. Τίποτα από αυτά δεν ισχύει. Αν, από την άλλη, νιώθει πως θέλει να γίνει μητέρα μα φοβάται, θα της πρότεινα να κάνει, έστω για λίγο καιρό, ψυχοθεραπεία με σκοπό την αυτο-ανακάλυψη και την εξερεύνηση παραγόντων που μπορεί να μπαίνουν εμπόδιο σε αυτή την επιθυμία. Σίγουρα πάντως δεν θα της πρότεινα να προσπαθήσει να βγάλει άκρη σε Facebook και άλλα φόρουμ - ούτε καν από το να κάνει γκάλοπ σε όλες τις φίλες της που έχουν παιδιά. Οι άλλες μητέρες δεν μπορούν (και δεν θα έπρεπε) να επωμιστούν τέτοια ευθύνη. Πως είναι δυνατόν να τις προσφέρουν γνώμη που να απαντάει στους προσωπικούς της ενδοιασμούς με βάση την δική της προσωπικότητα, ιδιοσυγκρασία, και ανάγκες;

Καλώς ή κακώς, όλοι απαντάμε με γνώμονα τον εαυτό μας, όχι από εγωισμό πάντα, αλλά γιατί αυτή είναι η οπτική μας - βλέπουμε τον κόσμο από μια σκοπιά και είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τον κόσμο από την οπτική ενός άλλου ανθρώπου. Έτσι, όλες οι προτάσεις και οι γνώμες μας επηρεάζονται από την προσωπική μας εμπειρία (καθώς και τα προσωπικά μας τραύματα, κόμπλεξ, ιδανικά, κ.ο.κ.) που μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με αυτά του ανθρώπου που έχουμε απέναντι μας. Αυτή είναι και η διαφορά ανάμεσα στο να μιλήσεις σε έναν φίλο και στο να μιλήσεις σε έναν ψυχοθεραπευτή - ο δεύτερος, εφόσον είναι έμπειρος και επαγγελματίας - γνωρίζει πως να διαχωρίσει την γνώμη του και έχει εντρυφήσει στο πως να συναισθάνεται τον συνάνθρωπό του, κάτι το οποίο χρειάστηκε σπουδές, πρακτική, και πολύ προσωπική δουλειά για να επιτευχθεί.

Καμία πλευρά δεν είχε άδικο σε αυτή την αντιπαράθεση. Απλά η καθεμία έδειξε την προσωπική της πληγή – αυτή της γλυκόπικρης γεύσης που αφήνει η μητρότητα (και δεν μπορούμε να παραδεχτούμε παρά μόνο μέσω αστείου και σοβαρού αλλιώς κρινόμαστε) από τη μία, και αυτή του φόβου της ευθύνης και της αναπόφευκτης αλλαγής που φέρνει μια επικείμενη απόφαση να φέρεις στον κόσμο ένα παιδί (και το τι επακολουθεί είτε δεχτείς αυτή την πρόκληση είτε την απορρίψεις) από την άλλη.

Νομίζω πως καταλαβαίνεις γιατί δεν απάντησα κατευθείαν κάτω στα σχόλια της ανάρτησης – ήταν πολλές οι σκέψεις. Κλείνοντας επιλέγω να επικεντρωθώ σε αυτές τις μαμάδες που καταφέρνουν και βάζουν τη προσωπική τους εμπειρία λίγο στην άκρη, μπαίνουν στη θέση της άλλης γυναίκας, και απαντάνε στον προβληματισμό της χωρίς να παίρνουν κάτι προσωπικά. Με αναζωογονούν απαντήσεις με ενσυναίσθηση, κατανόηση και ευελιξία που βλέπω – γιατί υπάρχουν κι αυτές και είναι σημαντικό να το αναγνωρίσουμε. Μακάρι να αρχίσει να πολλαπλασιάζεται αυτό το φαινόμενο όσο ωριμάζουμε και μαθαίνουμε παρατηρώντας τον εαυτό και το περιβάλλον μας. Τα παιδιά μας σίγουρα έχουν την ικανότητα να μας το περάσουν αυτό το μάθημα αν είμαστε ανοιχτοί!